Deri ürünlerin hammaddesi başlıca manda, boğa, öküz, inek, at ve deve gibi büyükbaş hayvanların derilerinden elde edilen taban astarı, kayışlık, kromlu kösele, kösele, vaketa gibi deriler ile koyun, kuzu, keçi, oğlak v.b. gibi küçükbaş hayvanlardan elde edilen deri çeşitlerinden oluşmaktadır. Derinin geçmişten günümüze gelinceye kadar bir çok alanda kullanıldığı bilinmektedir. Deri bazen ürünün kendisini oluştururken, kimi zamanda yardımcı malzeme olarak kayışlık, kırbaç kılıç kını, v.b. gibi ürünlerin yapımında kullanılmaktadır.
Deri sanatının geçmişte yapılan ve günümüze ulaşabilmiş, Osmanlı dönemine ait işlemeli ayakkabı, çanta, kupa, matara, sahan kapakları ile fişeklik, kütüklük, ok ve yay torbaları gibi askeri malzemeleri , deri işçiliğinin ustaca yapılmış örnekleri bugün müzelerde sergilenmektedir. Günümüzde üretilen süslemeli eşya ise gittikçe önem kazanmaktadır. Bu da derinin kolay işlenenebilen ve çabuk şekil alabilen bir malzeme olmasından kaynaklanmaktadır. Çanta, kemer, takı gibi giyim eşya ve aksesuarı, duvar süsü, yazı takımı, resim çerçeveleri gibi deri eşya yapımında deri malzeme kullanılmakta ve bunlar çeşitli süsleme teknikleri ile zenginleştirilmektedir.
Araştırma kapsamına alınan müzeler ve günümüz deri atölyelerinde yapılan inceleme ve elde edilen bilgiler doğrultusunda , el sanatları çerçevesinde üretilen deri ürünler, kullanım alanlarına göre geçmiş ve günümüz örnekleri olmak üzere iki ayrı sınıflandırma ile sunulmuştur. Araştırma kapsamına alınan İstanbul ili, Topkapı Sarayı Müzesi, İslam Eserleri Müzesi, Harbiye Askeri Müzesi, Beşiktaş Deniz Müzesi ve Ankara İli Etnografya Müzelerinde bulunan Osmanlı İmparatorluğu Döneminin 16-19.yüzyıllar arasında yapılmış deri ürün örnekleri üzerinde yapılan incelemeler ve Arlı’nın(1990) yaptığı sınıflandırmadan yola çıkarak geçmişte yapılan deri ürünler kullanım alanlarına göre 6 grup altında toplanmıştır.
Geçmişte El Sanatları Çerçevesinde Yapılan Deri Ürünler Kullanım Alanlarına göre şöyledir;:
- Giyim Eşya ve Aksesuarı Ayakkabılar
Kemerler Çantalar Başlıklar Elbiseler Eldiven
- Ev Eşya Mobilyalar Salıncaklar Yastıklar Perdeler Sandıklar Hurçlar ve Aksesurı
Para keseleri Tütün keseleri Çanaklar
Su kapları Sahan kapakları Kaseler Kaşıklıklar
Sofra altlıkları ( nihale, sımat ) Mum altlıkları
Maşrapa Kutular
Berber takımları Makas takımları
- Müzik Aletleri Kös
Davul Def Kudüm Bendir
- Askeri Eşya ve Aksesuar
- Atçılık ile İlgili Eşya ve Aksesuar Eyerler
Koşum takımları Kayışlar
Üzengi parçaları Kırbaç
Gem
Hayvan tasmaları
-
- Silah Aksesuarı
- Yay ve Ok Yardımcı Aletleri Tirkeş ( Ok kabı )
Sadak ( Yay kılıfı ) Ok yatağı
-
-
- Kesici Silahlara Ait Aksesuar Kılıç kabzası
Yatağan kılıfı Hançer kılıf Kasatura kılıfı Kın (kılıf)
-
-
- Savunma Silahları Miğfer- başlık
Zırh ( gömlek ) Göğüslük Kolçak
Dizçek ( tozluk ) Kalkan
-
-
- Ateşli Silahlar
Tüfek ve Tabancalara Ait Donanım Barutluk
Kütüklük Fişeklik Kuburluk Silahlık
-
-
- Diğer Eşya Mataralar
Dürbün muhafazası Sancak kılıfları Kutular
Kovalar
Ok Nişangahı Saka Kıyafeti
- Kitap Sanatları Ciltçilik
Yazı zemini olarak ( Tirşe ) Yazıcı aksesuarı
- Gölge Oyunu ve tipleri
Araştırma kapsamına alınan İstanbul ve Ankara illerinde bulunan ve el sanatları çerçevesinde üretim yapan 7 farklı atölyedeki deri ürünler ve deri ürünlerin üretimini yapan kişilerden alınan bilgiler doğrultusunda günümüzde el sanatları çerçevesinde üretilen deri ürünleri kullanım alanlarına göre 8 grup altında toplanmıştır.
Günümüzde El Sanatları Çerçevesinde Yapılan gore şöyledir;:
Deri Ürünleri Kullanım Alanlarına
- Ev ( Ofis, İş yeri v.b.) Eşya ve Aksesuarı
-
- Mobilya ve Aksesuarı
- Oturma Grupları Koltuklar
İskemleler Sehpalar Masalar Tabureler
-
-
- Aydınlatma Grupları Lambalar
Abajurlar Aplikler
-
-
- Bar ve Dolaplar Bar takımları Dolaplar
-
- Duvarda Kullanılan Eşya ve Aksesuar Rölyefler
Pano Tablo
Nazarlık ve muskalar Ayna
Duvar saati Masklar
-
- Masa Üstünde Kullanılan Eşya ve Aksesuar Sehpa ve masa örtüleri
Şamdanlar Biblolar Vazolar
Kutular ( mücevher, sigara, saat v.b. ) Masa saatleri
Fotoğraf çerçeveleri
-
- Diğer Günlük Kullanım Eşya ve Aksesuar Yastık ve minderler
Sandıklar Paravanlar Şemsiyelikler Gazetelik Fener
Şişe kılıfları Saksı ve çiçeklik
Satranç ve tavla takımları Tepsi
Şekerlik Nihale Bardak altlığı Sigaralık Çakmaklık Anahtarlık Gözlük kılıfı
- Giyim Eşya ve Aksesuar Çanta
Cüzdan Kemer
Ayakkabı ( Yemeni, çarık ) Eldiven
Şapka
Yelek
Çizme
Takılar ( bilezik, bileklik, küpe, kolye )
|
3. Büro malzemeleri
|
|
Sümen takımları
|
|
Dosyalıklar
|
|
Kalemlikler
|
|
Bloknotlar
|
|
Ajanda ve fihristler
|
|
4. Hayvan Eyer ve Koşum
|
Takımları
|
Semer, eyer
|
|
Hamut
|
|
Kırbaç
|
|
Gem, yular,
|
|
Kayış ve tasmalar
|
|
- Müzik Alet ve Aksesuarı Davul
Def Darbuka Kanun
Kabak kemani Cümbüş
Tar Tulum
Müzik aleti kutu ve kılıfları
- Avcılık ve Av Sporları ile İlgili Eşya ve Aksesuar Tüfek,tabanca v.b. gibi silah muhafazaları ( kılıfları )
Mataralar
Ürün
Kullanılan desenler
|
Eski Ürün (1)
n = 60
|
Yeni Ürün (2)
n = 60
|
Toplam
n = 120
|
n
|
%
|
n
|
%
|
n
|
%
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7. Ciltçilik Kitap kapakları
Kuran muhafazaları
Yazı takımları
- Gölge Oyunu ve Tipleri
KAYNAK: GEÇMİŞTE VE GÜNÜMÜZDE EL SANATLARI ÇERÇEVESİNDE ÜRETİLEN DERİ ÜRÜNLERİ ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA
Melda ÖZDEMİR ANKARA 2004